Η εξέλιξη της χλωρίδας της Σάμου

Πριν από 180 εκατομμύρια χρόνια κατά την Ιουρασική περίοδο όλη η περιοχή από το Ιόνιο έως τη Μικρά Ασία ήταν καλυμμένη από θάλασσα. Ενώ πριν από 60 - 40 εκατομμύρια χρόνια περίπου αναδύεται το όρος Κέρκης από τη θάλασσα σχηματίζοντας τη πρώτη γη της Σάμου. Στην Ολιγόκαινο περίοδο 30-20 εκ. χρόνια πριν συντελούνται κοσμογονικές αναστατώσεις στα έγκατα της Ελληνικής γης και σχηματίζεται η Αιγηίδα και οι Ελληνικές ζώνες. Η Αττικοκυκλαδική ζώνη είναι μια ζώνη που αποτελείται από κρυσταλλοσχιστώδη πετρώματα. Η ζώνη αυτή συνεχίζεται και προς τη Δυτική Ανατολία. Πάνω στη ζώνη αυτή βρίσκεται και το νησί της Σάμου. Στην περίοδο αυτή ανάγεται η καταγωγή μιας μεγάλης αρωματικής οικογένειας φυτών. Είναι η οικογένεια των χειλανθών ή labiatae (ρίγανη, θυμάρι, λεβάντα, φασκόμηλο, κ.α.) που πολλά είδη της φιλοξενεί και η Σάμος. Την Ολιγόκαινο περίοδο ακολουθεί η Μειόκαινος περίοδος όπου οι συγκρούσεις των πλακών δημιουργούν στο Αιγαίο τα ηφαιστειακά τόξα. Το κλίμα θερμαίνεται και την επιφάνεια της Αιγηίδας καλύπτουν πυκνά δάση, σαβάνες, μεγάλες λιμναίες εκτάσεις και μεγάλα ποτάμια. Η Σάμος το διάστημα αυτό είναι ενωμένη με την Ανατολία. Η βλάστηση περιλάμβανε κυρίως κωνοφόρα όπως γιγάντιες σεκόιες , οι κυπαρισσίδες, οι πευκίδες, αλλά και βελανιδιές, καρυδιές, δαφνίδες, φτέρες, κανελόδενδρα, λεύκες, σκλήθρα, φοινικόδενδρα και πολλά άλλα είδη. Στο χερσαίο αυτό χώρο έζησαν κατά καιρούς πάρα πολλά είδη ζώων, προβοσκιδωτών, όπως ελέφαντες και δεινοθήρια, σαρκοφάγα, αντιλόπες, γαζέλες, μικρόσωμα ελάφια, ιπποπόταμοι, ρινόκεροι, ιππάρια, τρωκτικά, πουλιά και ερπετά. Πρίν 6-2 εκ. χρόνια με τη διάσπαση της Αιγηίδας στον Ελληνικό χώρο σχηματίζονται κλειστές θάλασσες, λίμνες, διάφοροι χερσόνησοι, μικρά και μεγάλα νησιά. Στη περίοδο αυτή ανάγεται η καταγωγή της χλωρίδας της Σάμου εικόνα της οποίας βλέπουμε και σήμερα. Επικρατούσαν τότε σκληρόφυλλα δένδρα και θάμνοι μεσογειακού τύπου όπως οι τσικουδιές, οι ελιές, οι χαρουπιές, οι κουμαριές και άλλα. Μετά τη Μειόκαινο περίοδο ακολουθεί η Πλειόκαινος εποχή η οποία παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για το νησί. Λόγω των ριζικών κλιματικών και υδρογραφικών αλλαγών σιγά σιγά μια στεππική χλωρίδα εξαπλώνεται κυρίως στα ορεινά του νησιού. Κάποια είδη από εκείνη την μακρινή εποχή με ασιατική κυρίως προέλευση συναντάμε ακόμα και στον Κέρκη όπως το Λεμονοχόρτι, τους αστραγάλους, τις αγριοκερασιές κ.α. Ακολουθεί η Πλειστόκαινος εποχή που διαρκεί περίπου 2 εκατομμύρια χρόνια και τελειώνει στο 10000 π.χ. περίπου. Η Σάμος πλέον εντάσσεται στην ανατολική χλωριδική περιοχή του Αιγαίου και συνδέεται στενά με τις χλωρίδες της δυτικής και κεντρικής Ανατολίας. Με τις 4 εποχές παγετώνων παρατηρείται μετανάστευση ειδών προς τα νότια. Η στάθμη της θάλασσας αυξομειώνεται από 100 - 200 μέτρα και η Σάμος ξεκόβει τελειωτικά από τις δυτικές και βόρειες στεριές. Τέλος ακολουθεί η Ολόκαινος περίοδος από το 9000 π.χ. έως σήμερα. Οι πάγοι αρχίζουν να λιώνουν και το κλίμα γίνεται πιο ήπιο. Η στάθμη της θάλασσας ανυψώνεται κατά 100 με 200 μέτρα. Το Αιγαίο αποκτά σχεδόν τη σημερινή του μορφή και χαρακτηρίζεται από θερμές κλιματολογικές συνθήκες, ευνοϊκές για μόνιμη εγκατάσταση. Η οποία με τη σειρά της θα φέρει στο νησί και πολλά είδη φυτών που ονομάζονται ανθρωποχώρα. Διαφορές παρατηρούνται μόνο στην πορεία των ακτογραμμών, ως συνέπεια των αυξομειώσεις της στάθμης της θάλασσας και σεισμικών φαινόμενων κατά τις τελευταίες χιλιετίες. Η Σάμος παίρνει τη μορφή που βλέπουμε σήμερα 6000 χρόνια π.χ. περίπου.

Στη Σάμο υπάρχουν 102 οικογένειες φυτών. Οι πιο πολυπληθείς είναι:

1.Ψυχανθή (LEGUMINASAE)

2.Σύνθετα(COMPOSITAE)

3.Αγρωστώδη (POACAE ή GRAMINAE)

4.Ορχιδέες (ORCHIDACEAE)

5.Χειλανθή(LABIATAE)

6.Καριο (CARYOPHYLLACEAE)

7.Σταυρανθή (CRUCIFERAE)

Το Σύνολο των ειδών και των υποειδών της Σάμου είναι περίπου 1500 . Η Ελλάδα με 5500 είδη φυτών κατέχει στην Ευρώπη μετά την Ισπανία την δεύτερη θέση.

Εν κατακλείδι, δεν έχει γίνει επίσημη καταγραφή της χλωρίδας σήμερα και υπάρχει άγνοια του φυσικού πλούτου. Οι πυρκαγιές αλλάζουν τη μορφή της βλάστησης και τα είδη της χλωρίδας. Οι διανοίξεις δρόμων και η οικοδομική δραστηριότητα καταστρέφουν ακόμα περισσότερο το βεβαρημένο οικοσύστημα. Η απότομη αλλαγή του περιβάλλοντος χώρου έχει άμεσες επιπτώσεις στην καθημερινότητα μας. Κλιματικές αλλαγές, οικονομικές επιπτώσεις, ψυχολογικές επιπτώσεις. Ποτέ έως σήμερα στον πλανήτη, εκτός ίσως από την Ιουρασική εποχή, δεν υπήρξε είδος που να μπορεί με τέτοια ορμή και αποτελεσματικότητα να επεμβαίνει στη φυσική επιλογή των άλλων ειδών. Η ΕΠΙΛΟΓΗ ΠΡΟΣ ΤΟ ΠΑΡΟΝ ΕΙΝΑΙ ΜΟΝΟ ΔΙΚΗ ΜΑΣ.

Η χλωρίδα της Σάμου

Τα νησιά του Αν. Αιγαίου συμβάλλουν ιδιαίτερα στον πλούτο της Ελληνικής χλωρίδας γιατί σαυτά φύεται αφενός μεγάλος αριθμός ειδών και αφετέρου παρουσιάζουν μεγάλη συγκέντρωση ενδημικών φυτών. Επί πλέον τα νησιά αυτά αποτελούν το δρόμο της μετανάστευσης των ασιατικών κυρίως ειδών προς τον Ελληνικό χώρο και τη Νοτιοανατολική Ευρώπη γενικότερα. Στη Σάμο έχουν καταγραφεί περίπου 1400 είδη αυτοφυών φυτών από τα 5700 που υπάρχουν σε όλο τον Ελλαδικό χώρο. Μάλιστα τα 9 είδη από αυτά είναι αποκλειστικά ενδημικά του νησιού, τα 13 είναι ενδημικά των νησιών του Αιγαίου και υπάρχουν και 16 τα οποία είναι ενδημικά της Ελλάδας (είναι εντυπωσιακός ο βοτανικός πλούτος του νησιού αυτού, ο οποίος στην κυριολεξία μένει ανεκμετάλλευτος). Σε αντίθεση με τα έργα του ανθρώπινου πολιτισμού τα φυτά επέζησαν για χιλιάδες χρόνια και μπορούν να ζήσουν για πολλές χιλιετηρίδες ακόμα, χάρη στη μοναδική φυσική τους ικανότητα για ανανέωση, αν η ύπαρξη τους δεν απειληθεί σοβαρά από τον σημερινό μας πολιτισμό.

Σύμφωνα με έρευνες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την προστασία της φύσης, στην Ελλάδα 53 είδη φυτών κινδυνεύουν με εξαφάνιση και όταν έχουμε να κάνουμε με ενδημικά ή σπάνια ο αφανισμός είναι τελειωτικός. Για το λόγο αυτό όσοι αγαπούν αυτόν τον τόπο, την ιστορία του και την θαυμαστή του φύση δεν πρέπει να φέρονται στα αγριολούλουδα και στα φυτά με τρόπο ληστρικό. Πολλές φορές μια καλή φωτογραφία είναι προτιμότερη από ένα ζωντανό λουλούδι που θα ξεραθεί μέσα σε λίγες ώρες. Αν πάλι είστε από αυτούς που θέλουν να απολαμβάνουν τις πραγματικά μαγικές ιδιότητες των φυτών μπορείτε κάλλιστα να τα καλλιεργήσετε. Βέβαια η προστασία προϋποθέτει και γνώση. Αν δεν γνωρίζεις πως λειτουργεί το φυσικό περιβάλλον μάλλον είναι δύσκολο να το αγαπήσεις και να το διατηρήσεις. Μέσα στις προθέσεις του τμήματος αυτού της ιστοσελίδας του Ε.Ο.Π.Σ.Σ δεν είναι να κάνει τον επισκέπτη της ειδικό στο να μπορεί να μελετά για παράδειγμα την Arbutus unedo -η γνωστή μας κουμαριά, ή το Dianthus deltoides-το αγριογαρύφαλλο, αλλά να γνωρίσει καλύτερα τον κόσμο των φυτών που μπορεί με την πρώτη ματιά να φαίνεται απαθής και ατάραχος, είναι όμως ένας κόσμος που αποτελείται από υπάρξεις που ζούν, αναπνέουν και επικοινωνούν και είναι πάντα διαθέσιμες και ικανές να συνεργαστούν μαζί μας. Και αυτό να είστε σίγουροι είναι ένα πρώτο καλό βήμα για την διατήρησή τους.

Λουλούδια της Άνοιξης 

Οι πρώτες ανοιξιάτικες μέρες στη Σάμο αποτελούν για τον άνθρωπο που αναζητά και καταγράφει την πλούσια χλωρίδα της μια πραγματικά ιδανική πρόκληση. Αν αυτό συνδυάζεται και με μία από τις εκδρομές του Ε.Ο.Π.Σ.Σ είναι ότι καλύτερο. Μέρα με την ημέρα απλώνονται τα διάφορα αγριολούλουδα σε όλη την έκταση του νησιού συνθέτοντας ένα πολύχρωμο χαλί γεμάτο χάρη και αρμονία. Στις αρχές Μαΐου όλη αυτή η εξέλιξη βρίσκεται στο αποκορύφωμά της. Είναι οι μέρες που οι εξοχές του νησιού χαρίζουν απλόχερα τις ομορφιές τους στους κατοίκους αλλά και στους επισκέπτες.

Τα φυτά εχουν πολλαπλές λειτουργίες και μια μοναδική αξία. Για παράδειγμα το χρώμα τους. Στην χώρα μας τα περισσότερα έντομα έλκονται από το κίτρινο χρώμα. Θα έχετε προσέξει ότι τα περισσότερα λουλούδια των φυτών εχουν κίτρινο χρώμα. Αυτό εχει να κάνει με την αναπαραγωγή των φυτών αλλά και με την επιβίωση των εντόμων. Το σχήμα και η μορφή των φυτών επίσης, συντελούν στην εξέλιξη της ζωής. Αλλά πάλι φυτά εχουν θαυμαστές θεραπευτικές ιδιότητες. Η καλέντουλα για παράδειγμα διαθέτει επουλωτικές αρετές. Το ταπεινό ταραξάκο είναι ένα από τα σπουδαιότερα φάρμακα της φύσης, γίνεται θαυμάσια σαλάτα, διευκολύνει την πέψη, διεγείρει το συκώτι και αυξάνει την ροή της χολής. Η πανέμορφη νεραγκούλα καταπραΰνει τις επώδυνες αιμορροΐδες. Είναι μακρύς και ατελείωτος ο κατάλογος με την χρησιμότητα των φυτών.

Αξίζει να αναφερθεί η σπουδαία γεωγραφική θέση του νησιού η οποία συντελεί στη μεγάλη ποικιλία των ειδών. Βρίσκεται πάνω στο σύνορο της ανατολής με την δύση. Αυτό σημαίνει ότι για πολλά φυτά η Σάμος αποτελεί το τελευταίο όριο εξάπλωσής τους προς τα ανατολικά και για αλλά προς τα δυτικά. O crocus biflorus για παράδειγμα δύσκολα εξαπλώνεται ανατολικότερα και την μυρωδάτη ορχιδέα barlia robertiana όσο και να ψάξετε δεν θα την βρείτε στα υγρά λιβάδια της Πίνδου.

Γιώργος Φάκας